هجرت به یثرب و تشکیل دولت شهر مدینه زمینه پیدایش نهادهای دولتی و به تعـبـیـر دیگر تشکیلات اسلامی را فراهم کرد . اینکه نخستین تشکیلات اداری مسلمین از چه زمـان بوجود آمد، مورد اختلاف است اما در اخبار و روایات تاریخی گزارشهایی وجـود دارد کـه می رساند : نمونه نخست دیوان در عصر رسالت تأسیس شد . در عین حال مشهور آن اسـت که نظام دیوانی از روزگار فتح ایران و به پیشنهاد یک ایرانی ساکن در مدینه بـه دسـتـور خلیفه دوم تشکیل شد . تشکیل خلافت عباسی و تأسیس پایتخت این سلسله حکومتگر در سرزمینهای ایرانی و حضور فعال ایرانیان در عرصه های مختلف سیاسی و نظامـی کـه بـه تشکیل نهاد وزارت انجامید، نقطه عطفی در تحولات نظام اداری مسلمانان است . این مقالـه در صدد است تا ضمن بررسی این مسأله از نقش اقوام مختلف خصوصاَ ایرانیان در تأسیس و توسعه و ترجمه دیوانها به زبان عربی بحث کند
)